W Unii Europejskiej (UE) istnieje około 300 000 spółdzielni zapewniających 4,8 miliona miejsc pracy, wpływając jednocześnie na codzienne życie ponad 140 milionów obywateli będących członkami spółdzielni. Spółdzielnie funkcjonują na konkurencyjnym rynku i należy zauważyć, że osiągnęły znaczące udziały rynkowe na obszarach, na których firmy kapitałowe są bardzo mocne. Sektorami tymi są: bankowość, ubezpieczenia, handel artykułami żywnościowymi, farmacja czy rolnictwo. Obserwuje się szybki wzrost na obszarach opieki zdrowotnej, usług dla biznesu, oświaty i mieszkalnictwa.
Opracowywanie Statutu Spółdzielni Europejskiej wywołało na nowo dyskusję na temat roli spółdzielczości w Europie. Uważa się, że nie wykorzystuje się w pełni potencjału drzemiącego w spółdzielniach. Panuje przekonanie, iż należy poprawić ich wizerunek zarówno na szczeblach krajowym i europejskim oraz stworzyć lepsze warunki legislacyjne sprzyjające ich rozwojowi. Istotną kwestią jest rola spółdzielni w polityce zatrudnienia, integracji społecznej, rozwoju regionalnym, rolnictwie i innych dziedzinach., co stanowi ważny powód do promocji spółdzielczości w Europie.
Aby zrozumieć znaczenie spółdzielni w gospodarce...
Jaka jest rola spółdzielni?
- instrument do zwiększania potencjału gospodarczego małych i średnich przedsiębiorstw (MSP) ? możliwość osiągnięcia takiej samej pozycji na rynku jak duże przedsiębiorstwa (np. zamówienia publiczne), zachowując przy tym niezależność w kwestii łańcucha produkcji i zaopatrzenia dzięki integracji pionowej,
- spółdzielnia może zapewnić wysoki poziom jakości usług, które stanowią 70% zdolności wytwórczych spółdzielni oraz dostosowywać się do wymagań klienta; z uwagi na nie ? nastawianie się na zysk mogą świadczyć usługi (np. w sektorach opieki zdrowotnej i socjalnej), które nie są atrakcyjne dla przedsiębiorstw kapitałowych,
- spółdzielni odgrywają ważną rolę w kształtowaniu się świadomości społeczeństwa, członkowie spółdzielni mają rzeczywisty wpływ na podejmowanie decyzji w przedsiębiorstwie, w tym sensie można je traktować jako szkoły przedsiębiorczości i zarządzania dla osób, które gdzie indziej nie miałyby takiej możliwości.
Z wszystkich tych powodów władze Państw Członkowskich, jak również organizacje na szczeblu krajowym, regionalnym i lokalnym powinny rozwijać lub intensyfikować swoje wysiłki w celu zapewnienia lepszego zrozumienia tego sektora. Jednym z powodów braku tego zrozumienia są niewystarczające dane statystyczne o ilościowym znaczeniu i ewolucji przedsiębiorstw spółdzielczych, natomiast w nowych Krajach Członkowskich z środkowej Europy dochodzi problem złych skojarzeń społeczeństwa wziętych z czasów gospodarki planowej.
Działania na rzecz promowania spółdzielni
Niezbędnym narzędziem promującym spółdzielczość jest szeroko pojęte kształcenie młodych ludzi. Obecnie w świadomości młodych przedsiębiorców dominuje model spółki akcyjnej. Organizowane są jednakże specjalne kursy i szkolenia w tym zakresie nawet na uniwersytetach, tym niemniej są to odizolowane przypadki. Programy edukacyjne takie jak Erasmus/Socrates, Leonardo da Vinci I i II oraz programy je poprzedzające w połowie lat 80 pokazały, jaki potencjał niosły za sobą w dopomaganiu spółdzielniom. Działania Komisji Europejskiej zmierzają do zachęcania Państw Członkowskich, krajowych instytucji oświatowych i innych organizacji w promocji form spółdzielczych w programach nauczania zarządzania na szczeblu średnim i uniwersyteckim.
Wspieranie przedsiębiorstw spółdzielczych
Z względu na szczególny charakter spółdzielni, istnieje potrzeba dostosowywania do nich usług wspierających. Chodzi tu działalność doradczą, będącą uzupełnieniem finansowania kredytowego, a nawet jego warunkiem. Celem jest nawiązanie powiązań na poziomie europejskim przez wyspecjalizowane agencje doradcze mające korzyści z wymiany doświadczeń. W razie braku popytu na takie usługi, konieczna jest świadomość izb handlowych i federacji pracodawców dotyczących potrzeb spółdzielców.
Brak wiedzy instytucji finansowych o spółdzielczej formie przedsiębiorstwa powoduje ograniczenie dostępu do rynku finansowego i uzależnienie od kapitału własnego lub kredytów. Komisja Europejska chce pomóc w wymianie doświadczeń pomiędzy zarówno organizacjami spółdzielczymi, jak i administracjami krajowymi na temat dobrych, innowacyjnych praktyk w finansowaniu spółdzielni.
Działania legislacyjne
Pierwszym krokiem do ujednolicenia praw krajowych odnoszących się do spółdzielni jest przyjęcie Statutu Spółdzielni Europejskiej. Państwa Członkowskie mają obowiązek wprowadzić Statut do ustaw krajowych do 18 sierpnia 2006 r. Jest to dokument umożliwiający nieograniczone funkcjonowanie spółdzielniom na terenie Wspólnoty. Z tego powodu bardzo ważne jest, aby przeprowadzić kampanię informacyjną, skierowaną przede wszystkim do doradców ds. przedsiębiorczości, osób świadczących usługi wspierające przedsiębiorstwa, księgowi i izby handlowe.
Jakkolwiek, we wszystkich Krajach Członkowskich prawo zezwala na tworzenie spółdzielni, to w niektórych państwach nie jest możliwa działalność we wszystkich sektorach. Innym problemem może być różnorodność tradycji spółdzielczych i odmienne podejście do zagadnień prawnych regulujących ich funkcjonowanie. Mianowicie, możliwe są trzy typy legislacyjne:
- obowiązuje jedno prawo spółdzielcze
- prawodawstwo spółdzielcze jest podzielone zgodnie z sektorami i celami społecznymi spółdzielni
- brak jest prawa spółdzielczego, a charakter spółdzielczy wynika wyłącznie z wewnętrznych zasad (statut lub regulacja wewnętrzna).
Powyższe różnice mogą spowodować istotne przeszkody w ponadnarodowej działalności spółdzielni z uwagi na niejasności w zdefiniowaniu praw i obowiązków członków, kadry kierowniczej i osób trzecich. Tutaj pojawia się znaczenie wprowadzania w życie SSE.
Niektóre Państwa Członkowskie (takie jak Belgia, Portugalia i Włochy) wychodzą z założenia, że ograniczenia związane nieodłącznie ze specyficznym charakterem kapitału spółdzielni wymagają szczególnego traktowania podatkowego. Przykładowo: fakt, że udziały spółdzielni nie są notowane na giełdzie i w związku z tym nie są powszechnie dostępne do zakupu, powoduje, że są praktycznie wyłączone z możliwości zrealizowania zysków kapitałowych; fakt, że udziały są spłacalne zgodnie z ich wartością nominalną (nie mają wartości spekulacyjnej) i że dochód z nich (dywidenda) jest zwykle ograniczony, może zniechęcać nowych potencjalnych członków. Należy też wspomnieć, że spółdzielnie podlegają często ścisłym warunkom odnoszącym się do tworzenia rezerw. Chociaż specjalne opodatkowanie może być korzystne, niemniej we wszystkich aspektach regulacji prawnych dla spółdzielni należy zachować zasadę, iż jakakolwiek przyznana ochrona bądź przywileje dla szczególnego typu podmiotu, powinny być proporcjonalne do przeszkód prawnych, jakim podlegają, do ich społecznej wartości dodanej, bądź ograniczeń nieodłącznie związanych z tą formą i nie powinny prowadzić do nieuczciwej konkurencji. Wszystkie przyznane ?korzyści? nie powinny jednakże pozwolić na niepożądane wykorzystanie formy spółdzielczej przez spółdzielnie niedziałające w dobrej wierze, próbujące uciec od swoich obowiązków związanych z wymogami jawności i zarządzania.
Spółdzielnie a konkurencja
Spółdzielnie prowadzące działalność gospodarczą uznawane są za ?przedsiębiorstwa? w rozumieniu Traktatu Wspólnoty Europejskiej (WE), zatem podlegają w pełni europejskim zasadom konkurencji i pomocy państwa, jak również rozmaitym wyjątkom, progom i regułom minimalnym. Należy jednak podkreślić, że nie ma specjalnego traktowania spółdzielni w ramach powszechnych zasad konkurencji, niemniej trzeba brać pod uwagę ich formę prawną i strukturę.
W ramach przyjęcia i stosowania SSE będą przeprowadzane analizy dotyczące współpracy Spółdzielni Europejskich z krajowymi formami spółdzielni. Chodzi o przyjrzenie się efektywności SSE w restrukturyzacji i tworzeniu nowych ponadnarodowych spółdzielni, co miałoby przyczynić się do wzmocnienia ich konkurencyjności. Ocenieniu ma podlegać także kwestia związku z narodowymi tradycjami spółdzielczymi oraz wpływ na przyszłe legislacje nowych Krajach Członkowskich tak, aby było jak najmniej odwoływań do ustaw poszczególnych krajów.
Spółdzielnie a polityka rolna
Spółdzielnie zawsze odgrywały znaczącą rolę w sektorze rolnictwa w całej Europie. Z tego powodu przyznano dofinansowanie rozwoju wsi poprzez EAGGF, mające na celu tworzenie organizacji zapewniających rozmaite usługi dla rolników na zasadzie kolektywnej (np. kółka wypożyczania maszyn, usługi zastępstw w gospodarstwach czy usługi związane z zarządzaniem). Problem występuje w nowych Krajach Członkowskich. Występują tam negatywne skojarzenia związane z terminem ?spółdzielnia? i ?kolektywność?, utożsamiane z centralną regulacją rolnictwa. Jest to znacząca przeszkoda w tworzeniu nowoczesnych spółdzielni. Po przemianach ustrojowych i prywatyzacji ziemi powstały tysiące drobnych i średnich gospodarstw, nieposiadających odpowiedniego kapitału potrzebnego do inwestowania w nowoczesne technologie niezbędne do ostatnio wprowadzanych ścisłych reguł sanitarnych i fitosanitarnych. Trzeba zdać sobie sprawę, że dzięki tworzeniu spółdzielni drobne gospodarstwa mogą osiągnąć odpowiednią masę krytyczną, wymaganą do większych projektów inwestycyjnych, stać się bardziej wiarygodnymi dla banków i inwestorów. Programy Unii Europejskiej, takie jak PHARE i ISPA, ułatwiły w pewnej mierze dostęp do kapitału, natomiast w uznaniu znaczenia podejścia kolektywnego, zarówno instrument przed-akcesyjny SAPARD, jak i Traktat Akcesyjny zapewniają szczególną pomoc dla grup producentów rolnych, które mogą znów przyjąć postać spółdzielni.
Bardzo ważnym elementem dalszego rozwoju rolnictwa jest szkolenie młodych ludzi. Jako wykształceni i przedsiębiorczy rolnicy będą bardziej otwarci na innowacyjne rozwiązania oraz gotowi na podjęcie większego ryzyka. Ich zaangażowanie możne walnie przyczynić się do rozwijania się spółdzielni czy też dywersyfikacji gospodarstw i świadczenia usług tym bardziej, że sfera ta jest praktycznie niezaspokojona, przez co stanowi pole działania dla spółdzielni. Chodzi tu przede wszystkim o usługi nie-rolnicze (jak ochrona zdrowia, opieka nad dziećmi i osobami starszymi), dotychczas zapewniane przez państwo.
Trzeba odrzucić wszelkie stereotypy! Spółdzielnie to nowoczesne przedsiębiorstwa, dynamicznie rozwijające się, posiadające w Europie duży kapitał. Stanowią istotny element gospodarki UE, dzięki czemu są aktywnie wspierane przez Komisję Europejską.