Idea spółdzielczości socjalnej

Idea zatrudnienia socjalnego opiera się na schemacie "praca zamiast zasiłku, wypierając natomiast schemat "zasiłek zamiast pracy".
Założeniem jest to, że najlepszym sposobem walki z biedą jest
zapewnienie osobom nią zagrożonym źródła dochodu, uzupełniając
tradycyjny system pomocy socjalnej. Bardzo ważnym elementem jest też wspieranie aktywności społecznej oraz pomoc w rozwiązywaniu problemów dla ludzi potrzebujących. Jest to sposób na odzyskanie godności i wiary w siebie osób zagrożonych wykluczeniem społecznym czy też marginalizowanych. Dodatkową korzyścią jest umocnienie więzi międzyludzkich, a także rozwój demokracji ekonomicznej i społecznej.

Polski model zatrudnienia socjalnego - proces implementacji zatrudnienia socjalnego do polskiego systemu polityki społecznej

Zatrudnienie socjalne, wprowadzone do polskiego systemu prawnego dzięki ustawie o zatrudnieniu socjalnym, adresowane jest do grup szczególnego ryzyka, zagrożonych marginalizacją i wykluczeniem społecznym, osób o niskiej zatrudnialności:

• bezdomnych, realizujących indywidualny program wychodzenia z bezdomności,

• uzależnionych od alkoholu, którzy zakończyli program psychoterapii w zakładach lecznictwa odwykowego,

• uzależnionych od narkotyków i innych środków psychoaktywnych, po ukończeniu programu terapeutycznego,

• chorych psychicznie,

• bezrobotnych pozostających bez pracy dłużej niż 24 miesiące,

• zwalnianych z zakładów karnych, mających trudności z integracją ze środowiskiem,

• uchodźców realizujących indywidualny program integracji.

Wszystkie te grupy osób mają olbrzymie trudności ze znalezieniem pracy na otwartym rynku. Ustawa definiuje zjawisko wykluczenia społecznego jako stan, w którym osoba nie może własnym staraniem, ze względu na swoją sytuację życiową zaspokoić swoich podstawowych potrzeb, co prowadzi w konsekwencji do zrywania więzi rodzinnych, zawodowych i społecznych.
Istotne jest tu nie tylko ryzyko popadnięcia w ubóstwo przez osobę zagrożoną procesami marginalizacji, ale przede wszystkim ryzyko zerwania więzi społecznych, degradacja kapitału społecznego, dezintegracja społeczna.

Szacunkowe dane o kategoriach osób wymienionych w ustawie¹⁾

Bd. Brak danych

* Dane przybliżone,

** Dane dotyczą osób w rodzinach (dotyczy beneficjentów pomocy społecznej),

*** Osoby pozostające bez pracy ponad 24 miesiące.

Liczba potencjalnych beneficjentów może się wahać od 500 tys. do 3 mln. osób.

¹ )Źródło: http://www.mps.gov.pl

Stąd powstał pomysł wprowadzenia w życie systemu integrującego pomoc społeczną z rynkiem pracy. Dzięki wprowadzeniu programu zatrudnienia socjalnego można stymulować aktywność uczestników Centrum Integracji Społecznej, uzależniając świadczenie pieniężne od efektów realizacji programu i aktywności uczestnika.

Centra Integracji Społecznej 

Ustawa o zatrudnieniu socjalnym określa zasady tworzenia i funkcjonowania Centrów Integracji Społecznej, które poprzez swoją działalność realizują proces reintegracji zawodowej i społecznej osób zagrożonych marginalizacją i wykluczeniem. Centra Integracji Społecznej mogą być tworzone przez organizacje pozarządowe lub przez wójtów, burmistrzów i prezydentów miast.
CIS-y mogą prowadzić działalność wytwórczą, handlową lub usługową, mogą prowadzić także działalność wytwórczą w rolnictwie. Jedynym ograniczeniem działalności prowadzonej przez CIS-y jest wyłączenie produkcji i handlu wyrobami przemysłu paliwowego, tytoniowego, spirytusowego, winiarskiego, piwowarskiego, oraz metalami szlachetnymi.

Doświadczenia europejskie

Rozwiązania wprowadzane w życie w Polsce mają swoje korzenie zarówno w doświadczeniach polskich organizacji społecznych pozarządowych, jak i europejskich. Jednym z liderów w dziedzinie polityki socjalnej są Włochy, gdzie działania ukierunkowane na zatrudnienie socjalne rozpoczęto pod koniec lat 70-tych. Na chwilę obecną istnieje tam około 4,5 tysiąca spółdzielni socjalnych, które w większości mają zasięg lokalny. Spółdzielnie te organizują się w konsorcja skupiające spółdzielnie różnych branż, zabezpieczające i  gwarantujące usługobiorcom solidność i rzetelność wykonywanych zleceń. Skutkiem takiej konsolidacji jest oferowanie usług w bardzo szerokim zakresie (przykładowo w kwestii administrowania budynków kontrakty obejmują działania począwszy od sprzątania do księgowości, zarządzania i remontów). Organizacje te zapewniają odpowiednią renomę i ułatwiają funkcjonowanie spółdzielniom (na zasadzie duży może więcej), dzięki czemu mają szerszy dostęp do zamówień publicznych.

Ustawodawstwo włoskie reguluje preferencje podatkowe oraz ułatwienia dotyczące dostępu do zamówień publicznych a także sankcjonuje powstawanie i działalność dwóch typów spółdzielni socjalnych, a mianowicie typu "A" (świadczenie usług społecznych) i typu "B" (reintegracja
społeczno-zawodowa osób zagrożonych wykluczeniem społecznym).

Innym przykładem funkcjonowania spółdzielczości socjalnej jest Finlandia, posiadająca bogate na tym polu doświadczenia. Rezultatem fińskiej polityki społecznej jest:

• Zapewnienie dochodu osobom bezrobotnym

• Poszerzanie kwalifikacji zawodowych dzięki adekwatnym do potrzeb rynku szkoleniom

• Utwierdzanie korzystnej kondycji społecznej i fizycznej osób bezrobotnych.

W ramach idei społeczeństwa obywatelskiego, dużą wagę przywiązuje się do zasad wzajemnej solidarności, pomocy, kooperacji, zaspokojenie potrzeb członków oraz aktywne życie społeczne.²⁾

² ) Uzasadnienie do ustawy o spółdzielniach socjalnych

Doświadczenia polskie

W Polsce program zatrudnienia socjalnego osób zagrożonych lub wykluczonych społecznie realizowane są przez szereg organizacji pozarządowych.

Zaawansowane działania w zakresie zatrudnienia socjalnego realizuje m.in. Fundacja Pomocy Wzajemnej Barka, działająca od 11 lat, która tworzy i pozyskuje nowe miejsca pracy dla osób długotrwale bezrobotnych będących poza rynkiem pracy, przebywających w najtrudniejszych sytuacjach socjalnych.
Nowe miejsca pracy są tworzone w następujących dziedzinach:

• Rolnictwo

• Ogrodnictwo

• Budownictwo

• Przetwarzanie surowców wtórnych

• Handel

• Transport

• Prowadzenie ośrodków sportowo-rekreacyjnych

• Administracja i edukacja

Rocznie zatrudnianych jest blisko 250 osób w ramach nowotworzonych miejsc pracy, głównie okresowo ( w tym ok. 50 osób na umowę o pracę stałą). Barka jako pierwsza zaczęła propagować ideę zakładania spółdzielni socjalnych. Spółdzielnie socjalne podzielone są na dwa rodzaje: o charakterze socjalnym (polem działalności jest edukacja, lecznictwo, kultura) i o charakterze usługowym. ² )

Potencjalny obszar działalności - pomoc społeczna

Prywatna opieka społeczna w Polsce jest nadal słabo rozwinięta i nie może sprostać zapotrzebowaniu na tego typu usługi. Jest to więc potencjalny obszar działalności spółdzielni socjalnych, gdyż biorąc pod uwagę doświadczenia włoskie i ich sukcesy, stwarza to szerokie pole do działania. Osoby wykwalifikowane w tego typu usługach mogłyby znaleźć zatrudnienie właśnie dzięki spółdzielniom socjalnym, a byłaby by to praca perspektywiczna.

Finansowanie

Centra Integracji Społecznej mogą być finansowane ze środków:

• Organu tworzącego, zbiórek, darowizn i in.

• Samorządów
  wojewódzkich przeznaczonych na profilaktykę i rozwiązywanie problemów związanych z uzależnieniami i programów przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu

• Samorządów gminnych przeznaczonych na walkę z uzależnieniami i wykluczeniem społecznym i in.

• Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa w porozumieniu z instytucją tworzącą w przypadku zakładania gospodarstwa rolnego.

Spółdzielnie socjalne mogą otrzymać dofinansowanie ze środków Funduszu Pracy w postaci:

• Refundacji kosztów wyposażenia

• Jednorazowych grantów na podjęcie działalności

• W przypadku gdy działalność jest podejmowana na zasadach określonych dla spółdzielni socjalnych w rozumieniu przepisów prawa spółdzielczego, wysokość przyznanych środków nie może przekroczyć 300% przeciętnego wynagrodzenia na jednego członka założyciela spółdzielni oraz 200 % przeciętnego wynagrodzenia na jednego członka przystępującego do niej po założeni spółdzielni

• Refundacja od 80% udokumentowanych kosztów pomocy prawnej, konsultacji lub doradztwa, jednak nie przekraczających wysokości przeciętnego wynagrodzenia

Źródło: Art. 46 Ustawy z dn. 20 kwietnia 2004r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. z 2004 r. Nr 99, poz. 1001).

Ponadto, pomimo braków odpowiednich przepisów w obowiązującym prawie, można wystąpić do sądu z wnioskiem o zwolnienie spółdzielni z opłat sądowych w przypadku, gdy założycielami są osoby bezrobotne. Powyższy przepis był obligatoryjny w nieuchwalonym w tej kadencji Sejmu projekcie ustawy o spółdzielniach socjalnych.

Czy warto?

Z całą pewnością można stwierdzić, że polityka społeczna daje szanse osobom, którzy w twardej rzeczywistości wolnego rynku mieliby problem z zapewnieniem sobie samodzielnie godnego życia, bez zdania się na opiekę społeczną. Celem całego społeczeństwa powinno być wspomaganie takich inicjatyw, gdyż odciążają one szczupły budżet przeznaczony na zasiłki i inne, wszelkiego rodzaju, wsparcia, pokrywanych z naszych podatków.